پروتکل HTTP و HTTPS چیست؟

تقریباً تمام وب‌سایت‌ها برای نمایش محتوا، دریافت داده از کاربران و ارائه خدمات از طریق پروتکل HTTP یا HTTPS با مرورگرها ارتباط برقرار می‌کنند.
این دو پروتکل پایه و اساس انتقال داده در اینترنت هستند، اما از نظر امنیت و نحوه‌ی رمزگذاری تفاوت‌های مهمی با یکدیگر دارند. در این مقاله قصد داریم با زبانی ساده و کاربردی، به بررسی عملکرد و تفاوت‌های این دو پروتکل بپردازیم.

پروتکل HTTP چیست؟

HTTP (Hypertext Transfer Protocol) یکی از مهم‌ترین پروتکل‌های لایه‌ی کاربرد (Application Layer) در اینترنت است که وظیفه دارد ارتباط بین مرورگر (Client) و سرور (Server) را برقرار کند.
زمانی که کاربر آدرسی را در مرورگر وارد می‌کند، مرورگر از طریق HTTP یک درخواست (Request) به سرور ارسال می‌کند و سرور نیز با یک پاسخ (Response) شامل محتوای صفحه (HTML، تصویر، CSS، JavaScript و غیره) جواب می‌دهد.

HTTP در حقیقت زبان ارتباطی بین مرورگر و وب‌سرور است و پایه‌ی عملکرد تمام وب‌سایت‌ها را تشکیل می‌دهد.

نحوه کار HTTP به چه صورت است؟

ارتباط HTTP بر اساس مدل Request – Response طراحی شده است.
هر بار که کاربر در مرورگر آدرسی را وارد می‌کند، یک درخواست شامل اطلاعاتی مثل نوع مرورگر، نوع داده مورد نظر، و آدرس منبع ارسال می‌شود. سرور پس از دریافت درخواست، پاسخ را با یک کد وضعیت (Status Code) و محتوای مربوطه برمی‌گرداند.

برای مثال:

• مرورگر آدرس example.com را باز می‌کند
• درخواست HTTP به سرور ارسال می‌شود
• سرور محتوای HTML و فایل‌های مرتبط را بازمی‌گرداند
• مرورگر محتوای دریافت‌شده را نمایش می‌دهد

اجزای یک درخواست و پاسخ HTTP

درخواست و پاسخ‌های HTTP از سه بخش اصلی تشکیل می‌شوند:

1. Start Line (خط شروع) – شامل متد (GET, POST, PUT, DELETE) و آدرس مقصد.
2. Header – مجموعه‌ای از کلید و مقدار که اطلاعات جانبی مثل نوع داده، طول محتوا یا نوع مرورگر را مشخص می‌کند.
3. Body – بدنه‌ی درخواست یا پاسخ، که ممکن است شامل محتوای HTML، JSON یا فایل‌های دیگر باشد.

کدهای وضعیت (Status Codes)

HTTP برای هر پاسخ، یک کد سه‌رقمی برمی‌گرداند که وضعیت پردازش درخواست را مشخص می‌کند.
برخی از کدهای معروف عبارت‌اند از:

• 200 OK – درخواست با موفقیت انجام شد.
• 301 Moved Permanently – آدرس منبع تغییر کرده است (مناسب برای ریدایرکت دائمی).
• 404 Not Found – منبع مورد نظر یافت نشد.
• 500 Internal Server Error – خطا در سمت سرور رخ داده است.

شناخت و استفاده‌ی درست از این کدها، برای بهبود سئو (SEO) و تجربه کاربری اهمیت زیادی دارد.

محدودیت‌های HTTP

هرچند HTTP ساده و سریع است، اما فاقد رمزگذاری می‌باشد.
این یعنی داده‌هایی مانند اطلاعات ورود، شماره کارت، یا پیام‌های کاربر بین مرورگر و سرور به‌صورت متن ساده (Plain Text) منتقل می‌شوند و ممکن است توسط هکرها شنود یا تغییر داده شوند.
برای رفع این مشکل، نسخه‌ی امن‌تری از آن توسعه داده شد: HTTPS.

پروتکل HTTPS چیست؟

HTTPS (Hypertext Transfer Protocol Secure) نسخه‌ی امن‌تر HTTP است که از طریق رمزگذاری SSL یا TLS، امنیت ارتباط بین کاربر و سرور را تضمین می‌کند.
در واقع HTTPS همان HTTP است که درون یک تونل رمزگذاری‌شده قرار گرفته تا هیچ شخص سومی نتواند داده‌های در حال انتقال را بخواند یا تغییر دهد.

مرورگرها برای اتصال امن از پورت 443 استفاده می‌کنند و با نمایش علامت قفل در نوار آدرس، نشان می‌دهند که ارتباط از طریق HTTPS برقرار شده است.

تفاوت بین HTTP و HTTPS

تفاوت اصلی میان HTTP و HTTPS در میزان امنیت انتقال داده است. هر دو پروتکل برای برقراری ارتباط بین مرورگر کاربر و سرور طراحی شده‌اند، اما HTTPS نسخه‌ی پیشرفته‌تر و امن‌تر HTTP محسوب می‌شود. در پروتکل HTTP، تمام اطلاعات به‌صورت متن ساده (Plain Text) بین کاربر و سرور جابه‌جا می‌شوند؛ بنابراین اگر شخصی در میانه‌ی مسیر (مثلاً یک هکر یا مهاجم شبکه) به داده‌ها دسترسی پیدا کند، می‌تواند آن‌ها را بخواند یا حتی تغییر دهد. این موضوع در سایت‌هایی که شامل اطلاعات حساس مانند رمز عبور، شماره کارت بانکی یا فرم‌های ورود کاربران هستند، می‌تواند بسیار خطرناک باشد.

در مقابل، HTTPS (Hypertext Transfer Protocol Secure) از فناوری SSL/TLS برای رمزگذاری ارتباط استفاده می‌کند. به این معنا که داده‌های مبادله‌شده بین مرورگر و سرور در یک تونل رمزگذاری‌شده قرار می‌گیرند و برای هر کسی خارج از این ارتباط، عملاً غیرقابل خواندن هستند. علاوه بر امنیت، استفاده از HTTPS باعث افزایش اعتماد کاربران و بهبود رتبه سایت در نتایج موتورهای جست‌وجو مانند گوگل می‌شود.

به بیان ساده، اگر HTTP را به یک گفت‌وگوی عمومی تشبیه کنیم، HTTPS همان گفت‌وگو در یک اتاق امن و خصوصی است. امروزه با توجه به الزامات امنیتی و اهمیت حفظ حریم خصوصی کاربران، استفاده از HTTPS برای تمام وب‌سایت‌ها، حتی آن‌هایی که داده‌های حساس منتقل نمی‌کنند، به یک استاندارد ضروری تبدیل شده است.

اهمیت استفاده از HTTPS

استفاده از HTTPS دیگر یک انتخاب نیست، بلکه یک الزام امنیتی است.
گوگل و سایر موتورهای جست‌وجو از HTTPS به عنوان یکی از فاکتورهای رتبه‌بندی استفاده می‌کنند. همچنین مرورگرها وب‌سایت‌هایی که هنوز از HTTP استفاده می‌کنند را با برچسب “Not Secure” نمایش می‌دهند.

مزایای استفاده از HTTPS:

• حفاظت از داده‌های کاربران (مثل رمز عبور یا اطلاعات بانکی)
• اعتماد بیشتر کاربران به وب‌سایت
• افزایش رتبه در نتایج جست‌وجو (SEO)
• مقابله با حملات Man-in-the-Middle
• جلوگیری از هشدارهای امنیتی مرورگرها

معایب استفاده نکردن از HTTPS

وب‌سایت‌هایی که هنوز از پروتکل HTTP استفاده می‌کنند، با مشکلات و ریسک‌های متعددی مواجه هستند که می‌تواند هم به امنیت کاربران و هم به اعتبار سایت آسیب بزند. برخی از مهم‌ترین معایب عدم استفاده از HTTPS عبارت‌اند از:

• امکان شنود و سرقت اطلاعات کاربران توسط افراد سودجو
• کاهش اعتماد کاربران به دلیل نمایش پیام «Not Secure» در مرورگر
• افت رتبه در نتایج موتورهای جست‌وجو
• افزایش احتمال حملات تغییر محتوا یا تزریق کد مخرب
• کاهش نرخ تبدیل (Conversion Rate) در فرم‌ها و صفحات پرداخت

به همین دلیل، استفاده از HTTP برای وب‌سایت‌های امروزی به‌خصوص سایت‌های فروشگاهی، شرکتی و خدماتی به‌هیچ‌وجه توصیه نمی‌شود.

SSL/TLS چیست و چه نقشی در HTTPS دارد؟

SSL (Secure Sockets Layer) و TLS (Transport Layer Security) پروتکل‌هایی برای رمزگذاری اطلاعات هستند که پایه‌ی اصلی امنیت در HTTPS را تشکیل می‌دهند. در حال حاضر TLS نسخه‌ی به‌روزتر و امن‌تر SSL محسوب می‌شود، اما همچنان در اصطلاح رایج، از واژه‌ی «گواهی SSL» استفاده می‌شود.

زمانی که یک وب‌سایت دارای گواهی SSL معتبر باشد:

• هویت سرور برای مرورگر تأیید می‌شود
• اطلاعات بین کاربر و سرور رمزگذاری می‌شوند
• امکان جعل یا تغییر داده‌ها به حداقل می‌رسد

این فرآیند باعث می‌شود ارتباطی امن، قابل اعتماد و پایدار بین کاربر و وب‌سایت برقرار شود.

فعال کردن HTTPS در وبسایت و نصب گواهی SSL/TLS

استفاده از گواهی SSL یکی از ضروری‌ترین اقدامات برای افزایش امنیت وبسایت و جلب اعتماد کاربران محسوب می‌شود. با نصب و فعال‌سازی صحیح SSL در cPanel و اطمینان از ریدایرکت شدن تمام درخواست‌ها از http به https، می‌توان از تبادل امن اطلاعات، محافظت از داده‌های حساس کاربران و جلوگیری از هشدارهای امنیتی مرورگرها اطمینان حاصل کرد.

نصب گواهی SSL در cPanel با استفاده از ابزارهایی مانند SSL/TLS Status و Let’s Encrypt امکان پذیر است. همچنین این ابزار ها و نمونه ابزار های دیگر برای فعالسازی این گواهی از طریق محیط دستورات سرور مجازی وجود دارند.

پروتکل‌های HTTP و HTTPS نقش اساسی در انتقال داده‌ها در اینترنت دارند، اما تفاوت آن‌ها در سطح امنیت بسیار قابل توجه است. HTTP اگرچه ساده و سریع است، اما فاقد هرگونه رمزگذاری بوده و برای وب‌سایت‌های امروزی ناامن محسوب می‌شود. در مقابل، HTTPS با استفاده از SSL/TLS ارتباطی امن، رمزگذاری‌شده و قابل اعتماد را فراهم می‌کند.

امروزه استفاده از HTTPS نه‌تنها برای سایت‌های فروشگاهی و بانکی، بلکه برای تمام وب‌سایت‌ها یک ضرورت است. اگر قصد راه‌اندازی یا ارتقای وب‌سایت خود را دارید، فعال‌سازی HTTPS یکی از اولین و مهم‌ترین قدم‌ها برای افزایش امنیت، اعتماد کاربران و بهبود سئو سایت خواهد بود.